Veit þorskurinn eftir hvaða kerfi hann er veiddur?

LESANDANUM kann að þykja þessi spurning undarleg en engu að síður virðist sem svarið við henni sé óljóst í hugum margra stjórnmálamanna og annarra sem tjá sig um þessi mál. Þeir éta nú hver eftir öðrum að lélegt ástand fiskistofnanna sé fiskveiðistjórnunarkerfinu að kenna. En auðvitað hefur þorskurinn enga hugmynd um skjöl og mannasetningar sem ákvarða hvernig mennirnir bera sig að við að veiða fisk.

Vitaskuld eru veiðar manna ekki heldur það eina sem ræður afkomu fiskistofna. Ýmiss konar sveiflur í náttúrunni hafa líka sitt að segja en munurinn er sá að við ráðum engu um þær.

Áhrif okkar á afkomu stofnanna ráðast fyrst og fremst af því hve mikið við veiðum. Að því óbreyttu hefur hitt miklu minna að segja, hvar eða hvenær við veiðum og hvort við veiðum með botnvörpu eða á línu.

Flestum er ljóst að nauðsynlegt er að takmarka heildarveiði á þorski á Íslandsmiðum. Það hafa menn kosið að gera með svokölluðu aflamarkskerfi eða kvótakerfi sem síðan hefur ýmis önnur áhrif á hegðun manna en þau að takmarka heildaraflann. Hægt er að hugsa sér mörg önnur kerfi sem ná þessu sama markmiði en hafa önnur áhrif á hegðun manna við útgerð og fiskvinnslu. Sem dæmi má taka svokallað sóknardagakerfi sem Færeyingar hafa stuðst við. En reynum að horfa á skóginn í stað trjánna.

Mergurinn málsins er sá að það er hægt að veiða mikið eða lítið alveg óháð því hvaða kerfi menn velja til að stjórna gerðum sínum við veiðarnar að öðru leyti. Ef við hefðum í upphafi innleitt sóknardagakerfi í stað aflamarkskerfis og síðan veitt jafnmikið á hverju ári, þá stæðum við nokkurn veginn í sömu sporum og við erum nú. Þess vegna er sjálf ofveiðin og lélegt ástand stofna ekki afleiðing kerfisins. Að því marki sem þetta hefur verið á valdi mannanna þá hljótum við að kenna það þeim ákvörðunum sem við höfum tekið um heildarveiði hvers árs. Við höfum einfaldlega verið of gráðug og þurfum nú að gjalda fyrir það.

Hitt er svo annað mál að við getum gert marga hluti betur sem snúa að tilkostnaði við veiðarnar og gæðum framleiðslunnar. Þar geta skynsamleg "kerfi" komið að góðum notum við að bæta afkomu veiða og fiskvinnslu sem atvinnugreinar, jafnvel með óbreyttum eða minnkandi afla.

Höfundur er prófessor í eðlisfræði og vísindasögu við Háskóla Íslands.

Athugasemdir

[Sigurður Þórðarson, 28.6.2007 kl. 13:15]

Þorsteinn, þú gleymir eða þér yfirsést tvö grundvallaratriði í þessu máli. 

1.  

í stærðfræðiúrlausnum er vissulega bara ein útkoma  enda eru forsendurnar svart á hvítu á blaði.  Núverandi aflamarkskerfi býður ekki upp á að greina neinar grunnforsendur eins og hvað mikið af fiski. Í sóknarkerfi væri hægt að fara nær um að áætla það. 

2.  Kerfið virðist gera ráð fyrir að aðeins sé til einn þorskstofn þó vísindamenn viti nú (DNA  greiningar) það sem sjómenn hafa lengi vitað að þeir eru margir og sumir staðbundnir.

Skýring:  Ef offjölgun er í SA-Asíu er skilgreind sem vandamál er lítið gagn í því að leggja niður byggð á Íslandi. 

[Ómar Bjarki Smárason, 28.6.2007 kl. 19:52]

Getur ekki verið að það sé ekki sama hvar þorskurinn er veiddur? Þannig gæti þorskur sem heldur sig upp við ströndina verið í samkeppni við ungviðið um fæðu fremur en þorskur sem heldur sig á meira dýpi, hafi ég skilið Jón Kristjánsson fiskifræðing rétt. Með því að veiða ekki nægilegan fjölda þorska nær landi og sækja frekar á djúpmið gætum við verið að aféta seiðin og ganga meira á stofnin, en ef veiðin nær landi yrði aukin með aukinn sókn krókaveiðibáta. Því er rétt að skoða vel hvort ekki er rétt að endurvekja trillukarlinn áður en við útrýmum honum líka!

[Sigurður Þórðarson, 28.6.2007 kl. 23:42]

 Ég fagna því Þorsteinn hvað þú og margir aðrir eru farnir að sýna sjávarútvegsmálum mikinn áhuga.  Það er vonandi forsenda fyrir frjórri rökræðu. 

Ég hlustaði á afar athyglisvert viðtal  á Útvarpi Sögu í dag við fiskifræðing sem heitir Þórhallur.  Ég skora á þig Þorsteinn að kynna þér sjónarmið og röksemdafærslur hans. 

Hann benti einmitt á að í núverandi er útilokað að finna út hvenær þorskstofninn  er á uppleið.  Til þess að það væri hægt yrði að minnsta kosti hluti flotans að vera í sóknarmarki. 

 Ábyrgum stjórnmálamönnum rennur til rifja sú gríðarlega sóun sem felst í brottkasti sem er innbyggt í kvótakerfið.  Í sóknarkerfi þar ekki að henda einum ugga. 

[Finnur Hrafn Jónsson, 29.6.2007 kl. 00:07]

Er ekki flestum að verða sama hvernig fiskveiðum verður háttað á Íslandi? Nánast allir flokkar því miður virðast vera sammála um gjafakvótakerfið. Heyrði einhver Samfylkinguna minnast á fyrningaleið í kosningabaráttunni? Eða í stjórnarmyndunarviðræðum? Þar fór síðasta vonin um sanngjarnt úthlutunarkerfi.

Það sem eftir stendur er auðlind sem var afhent á silfurfati til hóps útgerðarmanna. Til hvers ætti að vera að nota peninga skattgreiðenda til að kosta hafrannsóknir til þess eins að auka gróða þessara manna? Ef útgerðarmenn vilja að hafrannsóknir séu stundaðar geta þeir bara rekið Hafrannsóknastofnun sjálfir.

Til hvers voru Íslendingar að standa í þorskastríðum? Til þess eins að gefa frá sér auðlindina til útvalins hóps útgerðarmanna sem fyrir tilviljun var að veiða 1981-1983? Mín vegna hefði alveg eins mátt gefa breskum útgerðarmönnun hana.

Finna verður lausn á byggðavanda án þess að sjávarútvegur komi við sögu.

[Sigurður Þórðarson, 29.6.2007 kl. 11:34]

Finnur, ISG er í fílabeinstruni suður í Afríku að reyna að komast í öryggisráðið. Samfylkingin er áhugalaus og hefur engar aðrar "lausnir" en að ganga í EB.  Þetta er samt ótímabær uppgjöf, það væri t.d. ráð að kjósa þá stjórnmálamenn sem eigandi þessarar síðu hefur gagnrýnt. 

Menn geta rökrætt og verið á öndverðu meiði en uppgjöf er afleit og allra síðasti kostur. Það gerir engum gagn að stinga höfðinu í sandinn suður í Afríku. 

[Sigurður Þórðarson, 29.6.2007 kl. 11:51]

Sæll Þorsteinn, við eigum það sameiginlegt að hafa áhuga á sjávarútvegsmálum. Ég tel mig ekki geta  frætt þig því er einn þeirra sem vita lítið en grunar margt. Þar á móti kemur að að við getum öll tekið þátt í að velt við steinum.  Kannski væri ráð að reyna að nálgast vandamálið heildstætt.

 Afskipti mannsins af lífríki sjávar skipta auðvitað máli. Ýmislegt annað kemur til.  Við horfum upp á að kríuvarp hefur allstaðar misfarist nema við suðurströndina. Það er rakið til  hruns í sandsílastofninum.  JK  kom með þá tilgátu að  mikil fjölgun ýsu (borðar sandsílahrogn) ætti hér hlut að máli.  Þá er kannski heldur ekki úr vegi að hafa í huga að sjávarspendýr borða 20 x meira magn en við veiðum. 

[Geir F Zoéga, 29.6.2007 kl. 12:09]

Finnur það er ömurlegt að hlusta á þetta bull um gjafkvótakerfi, því að flestir sem eru í þessu núna eru búnir að vera að byggja sitt fyritæki og sýna heimabyggð en samkvæmt þínum málflutningi vilt þú taka það af þeim!! Það eru fullt af dæmum um það út um allt land og ég get sagt þér eitt að svona umræða hrekur einyrkja úr útgerð, kerfið er gott og ég er sammála því að það er alveg sama hvaða kerfi sem hefði verið sett á fyrir 20 árum og sóknin hefði verið sú sama þá værum við í sömu sporum. Hættum þessu bulli með gjafarkvóta það er búið nú eru menn að reyna byggja sín fyrirtækji upp og svona umræða er lýjandi og leiðinleg, kvótinn verður ekki tekinn af mönnum aftur til að gefa eithverjum uppgjafa trilluköllum aftur!!!!!!!! Hvaða réttlæti sérðu í því!  svona bull nær ekki nokkuri átt spurðu hinn almenna sjómann hvað honum fynnst um kerfið og ég er viss um að hann er nokkuð sáttur við það!!!!

[Sigurður Þórðarson, 29.6.2007 kl. 14:41]

Geir, af hverju er maður að taka þátt í umræðu ef manni finnst hún lýjandi og leiðileg og það við menn sem bulla, eins og þú segir? 

Þessi umræða er mikilvæg fyrir alla þjóðina sem lifir af fiskveiðum en ekki bara okkur sem höfum dregið fisk úr sjó mestan hluta starfsævinnar. Þetta er enn sem komið er (þrátt fyrir kvótakerfið) sá atvinnuvegur sem skilar langstærstum hluta útflutningstekna. 

Það er samt dálítið skondið að Finnur er skotspónn okkar beggja.  Ég fann að því við hann að hann væri með öllu áhugalaus um sjávarútveg en þú bölsótast yfir því að hann skuli tjá sig um eitthvað sem þú þykist kunna betri skil á.  

[Sindri Karl Sigurðsson, 30.6.2007 kl. 01:49]

Er ekki flestum að verða sama hvernig fiskveiðum verður háttað á Íslandi?

Stórt þykir mér spurt, en grunar að svar spyrjanda hafi hann nú þegar gert upp við sig áður en var svarað, fyrir sína parta.

Er þetta umræðan sem 101 heldur á lofti?

Persónulega þætti mér viskulegt og í raun réttlátara ef fréttamenn nálguðust málefnið á sama máta og Þorsteinn gerir. Því að þetta er spurning um fjölda fiska, ekkert annað. Hvernig þessi; fjöldi, aldur og dreifing innan stofnsins er reiknaður út er síðan gert að þrætueppli okkar, sem þykjumst vilja vita eitthvað meira. Annars hefði Þorsteinn ekki ritað þennan pistil.

Pólitík er tíka verst.

[Finnur Hrafn Jónsson, 30.6.2007 kl. 14:44]

Einhver kallaði mig uppgjafa trillukarl. Það má alveg til sanns vegar færa, ég tók þátt í útgerð og réri á handfærabátum í 10-15 ár. Þátttöku minni lauk skömmu áður en farið var að kvótasetja smábáta. Þó skilja megi upphaflega færslu mína sem uppgjöf gagnvart núverandi kerfi hef ég samt skoðanir á því hvernig væri hægt að gera betur. Sjá eftirfarandi punkta sem ég skrifaði fyrir einhverjum árum:

Árið 1983 átti ég fullan og óskoraðan rétt til veiða á Íslandsmiðum til jafns við aðra Íslendinga.

Síðan var þessi réttur tekinn af mér bótalaust og færður öðrum í breyttri mynd. Núverandi eigendur réttarins telja hann mikils virði og vilja halda honum.

Hvernig geta þeir sem vilja standa vörð um eignaréttinn stutt svona aðgerð?

Þetta er ein spurning sem þarf að svara en því miður hefur umræðan um fiskveiðistjórnun verið í mjög þröngum farvegi þar sem sífellt er verið að blanda saman óskyldum atriðum.

Atriði sem þarf að taka á:

Hver á veiðiréttinn? Ríkið, almenningur eða núverandi kvótaeigendur.
Mitt svar: Almenningur. Til vara ríkið

Ef núverandi kvótaeigendur eiga ekki réttinn, hvert eiga þá arðgreiðslur að renna?
Í ríkissjóð, til sveitarfélaga eða t.d. jafnt til allra borgara landsins.
Mitt svar: Jafnt til allra borgara.

Í hvaða formi er veiðiréttur seldur, ársleyfi eða framtíðarleyfi?
Benda má á að varanlegur kvóti hefur lengi verið seldur 5-10 sinnum dýrari en ársleigukvóti sem sýnir best að útgerðarmenn/fjárfestar hafa ekki talið núverandi kerfi tryggt til langframa. Hafa núlifandi kynslóðir Íslendinga rétt til þess að úthluta eða selja veiðirétt um alla framtíð? Eru ekki árleg uppboð á veiðileyfum líklegust til að tryggja heilbrigða samkeppni og endurnýjun í greininni?
Mitt svar: Ársleyfi. Er ekki eðlilegt að útgerðarfyrirtæki eins og önnur fyrirtæki þurfi að laga sig að breytilegu markaðsverði á sínum aðföngum?

Hverjir fá að kaupa veiðirétt?
Er hann boðinn upp eða fá útvaldir gæðingar að kaupa eingöngu.
Mitt svar: Eingöngu boðinn upp. Allar aðrar aðferðir bjóða upp á pólitíska spillingu.

Hvernig hægt er að fyrirbyggja að fjármagnseigendur nái undir sig kvótanum í uppboðskerfi?
T.d. mætti gera það með því að menn gerðu árlega tilboð í ákveðið kvótamagn, annaðhvort í kílóum eða sóknareiningum og tilboðið fælist í ákveðinni prósentu af aflaverðmæti sem viðkomandi væri tilbúinn að greiða sem kvótaafgjald.
Að sjálfsögðu yrði allur aflinn að fara á markað til að þetta væri hægt. Með þessu fer kvótinn til þeirra sem geta veitt með minnstum tilkostnaði en fjármagn skiptir engu máli. Þess vegna gætu menn leigt sér skip til að veiða.

Getur einhver bent á eitt umtalsvert fyrirtæki sem hefur hafið útgerð á síðustu árum? T.d. með 1000 tonna aflamarki sem einn góður vertíðarbátur gat náð á einni vetrarvertíð. Því miður, núverandi kerfi býður ekki upp á að endurnýjun eigi sér stað.

Það þýðir að mesta hagkvæmni í greininni næst ekki vegna þess að eðlileg endurnýjun rekstraraðila gerist ekki.

Á hvaða formi er veiðiréttur seldur, sem tonn eða sóknareiningar m.v. veiðigetu skips?
Þó veiðiréttur í tonnum gefi á pappírunum nákvæmari stýringu er ekki víst að hún sé nákvæmari þegar upp er staðið vegna meiri tilhneigingar til brottkasts.
Mitt svar: Sóknareiningar (sem kalla þó á frekari rannsóknir til að skilgreina fyrir allar bátastærðir/gerðir og veiðarfæri). Aflamark er þó líka alveg nothæf leið að mínu mati. Hún hefur þann kost að hún er einfaldari í framkvæmd en gallinn er sá að hún stuðlar að brottkasti.

Hvernig er fiskurinn veiddur, hvers konar skip, veiðarfæri?
Eða er þetta eitthvað sem þarf að stjórna?
Mitt svar: Þeir sem eru með hagkvæmustu skipin og veiðiaðferðir geta væntanlega boðið best í kvótann. Að sjálfsögðu þarf að taka á því hvernig gengið er um auðlindina þannig að settar séu skorður við veiðiaðferðir sem fara illa með auðlindina og umhverfið.

Hvernig er nýting stofna ákveðin?
Sbr. tillögur Hafró eða einhverra annarra sjálfskipaðra spekinga. Jafnvel þó miðað sé við rannsóknir Hafró þarf að taka pólitískar ákvarðanir um hversu t.d. langtímauppbygging fiskistofna á að vega þungt í ákvörðun afla sem á að taka.
Mitt svar: Láta langtíma arðsemissjónarmið ráða byggð á upplýsingum frá Hafró. Hafró er ekki óskeikul en ég sé enga aðra sem geta boðið betri ráðgjöf.

Hvernig á aðlögun úr núverandi kerfi yfir í nýtt kerfi að gerast?
Mitt svar: Fyrna núverandi gjafakvóta á 10 árum. Sbr. núverandi mun á verði langtímakvóta og leigukvóta ætti enginn að þurfa að skaðast neitt m.v. þetta tímabil. Þeir sem hafa keypt kvóta hafa ekki gert það í þeirri trú að þeir væru að kaupa óumdeild framtíðarverðmæti. Gjafakvótar hafa aldrei haft stuðning meirihluta þjóðarinnar í skoðanakönnunum.

Því miður sýnist mér að hvorki núverandi stjórn eða stjórnarandstaða hafi skynsamleg svör við þessum spurningum.

[Sigurður Þórðarson, 2.7.2007 kl. 11:48]

Eignarhaldið er allt annar kapítuli, sem bloggið hér að ofan snérist ekki um en ég kýs að halda mig við umræðuefnið.

Til stendur að úthluta mjög ríflegum ýsukvóta.  Hvernig eiga menn að setja út troll, leggja net eða  leggja línu og komast hjá því að fá þorsk? Ég þekki enga sjómenn sem kunna annað ráð við þessu en að henda þorskinum.  

[Lýður Árnason, 5.7.2007 kl. 01:09]

Sæll, Þorsteinn.

Sammála að ráðandi atriði í viðgangi veiða hlýtur að vera hversu stóran hluta kökunnar við tökum.   Skýrslur segja eitt en marga grunar annað.  Sé misræmi til staðar er spurningin hversu mikið?  Mín tilfinning er sú að það sé verulegt og byggi ég það á munnmælum þeirra sem starfa í greininni og augljósum hvötum sem núverandi fiskveiðistjórnunarkerfi ber í sér.  Ekkert get ég þó sannað en menn eru breyskir og síminnkandi þorskveiði hlýtur að segja sitt.  Hagkvæmni eða græðgi, stundum er munurinn óljós. 

[Kjartan Eggertsson, 5.7.2007 kl. 22:18]

Sæll Þorsteinn.

Ertu viss um að við höfum ofveitt þorskinn?  Þessi kenning um ofveiðina er ósannað mál.  Tilraunirnar við að hætta "ofveiðinni" og byggja þess í stað upp þorskstofninn hafa mistekist.  Var nokkurn tíma um ofveiði að ræða?  Þarf ekki bara að veiða meira?

Það sprettur vel í móum sem eru bitnir, -skógum sem eru grisjaðir, -þangfjörum sem eru slegnar.  Mér er sagt að einhvertíma hafi verið veidd á milli 500 og 600 þús. tonn af þorski á Íslandsmiðum hér á árum áður. Nú má kannski bara veiða 150.000 tonn.

Þarf ekki bara að hætta að takmarka veiðimagnið en stýra sókninni til að hafa kontról á efnahagskerfinu og gefa veiðar frjálsar og stjórna því hvaða veiðafæri eru notuð til að vernda sjávarbotninn?  Væri það ekki bara alveg nóg?

[Atli Hermannsson., 9.7.2007 kl. 21:23]

það getur meira en vel vera að þorskurinn viti ekki hvaða kerfi við notum við stjórn fiskveiða. En hafi það farið framhjá einhverjum "þorskum" Þá snýst stjórnkerfið, kvótakerfið og ráðgjöf Hafró um fleira en aflahámark einstakra fiskstofna.

Þeir ráleggja td.um möskvastærðir, bæði botn-og flottrolla. Möskvastærðir þorskaneta, dragnóta og hvar heimilt er að nota ákveðnar gerðir veiðarfæra. Þá leggur kerfið blessun sína yfir það að togarar megi veiða allt að fjórum mílum frá landi og aðrir minni togarar allt að þremur mílum. Þá eru svæðalokanir vel þekktar sem einn liður við stjórn fiskveiða ásamt því hvenær hinar ýmsu vertíðir skulu hefjast og hvenær þeim skuli lokið. Þá má ekki gleyma ákvörðunum um lágmarksstæðir einstakra tegunda sem að landi má koma. 

Alllir þessir þættir eru hluti af stjórnkerfi fiskveiða... sem í daglegu tali er nefnt kvótakerfið. Þetta eru allt reglur samkvæmt tillögum frá Hafró, eða með samþykki þeirra...í nafni vísindanna.

Hafi menn ekki skilning á því að margir þessir þættir geta haft áhrif á vöxt og viðkomu einstakra fiskstofna...gæti ég best trúað að stofn þorskar á þurru sé í engi minni en sá er Hafró telur.