Veit þorskurinn eftir hvaða kerfi hann er veiddur?

LESANDANUM kann að þykja þessi spurning undarleg en engu að síður virðist sem svarið við henni sé óljóst í hugum margra stjórnmálamanna og annarra sem tjá sig um þessi mál. Þeir éta nú hver eftir öðrum að lélegt ástand fiskistofnanna sé fiskveiðistjórnunarkerfinu að kenna. En auðvitað hefur þorskurinn enga hugmynd um skjöl og mannasetningar sem ákvarða hvernig mennirnir bera sig að við að veiða fisk.

Vitaskuld eru veiðar manna ekki heldur það eina sem ræður afkomu fiskistofna. Ýmiss konar sveiflur í náttúrunni hafa líka sitt að segja en munurinn er sá að við ráðum engu um þær.

Áhrif okkar á afkomu stofnanna ráðast fyrst og fremst af því hve mikið við veiðum. Að því óbreyttu hefur hitt miklu minna að segja, hvar eða hvenær við veiðum og hvort við veiðum með botnvörpu eða á línu.

Flestum er ljóst að nauðsynlegt er að takmarka heildarveiði á þorski á Íslandsmiðum. Það hafa menn kosið að gera með svokölluðu aflamarkskerfi eða kvótakerfi sem síðan hefur ýmis önnur áhrif á hegðun manna en þau að takmarka heildaraflann. Hægt er að hugsa sér mörg önnur kerfi sem ná þessu sama markmiði en hafa önnur áhrif á hegðun manna við útgerð og fiskvinnslu. Sem dæmi má taka svokallað sóknardagakerfi sem Færeyingar hafa stuðst við. En reynum að horfa á skóginn í stað trjánna.

Mergurinn málsins er sá að það er hægt að veiða mikið eða lítið alveg óháð því hvaða kerfi menn velja til að stjórna gerðum sínum við veiðarnar að öðru leyti. Ef við hefðum í upphafi innleitt sóknardagakerfi í stað aflamarkskerfis og síðan veitt jafnmikið á hverju ári, þá stæðum við nokkurn veginn í sömu sporum og við erum nú. Þess vegna er sjálf ofveiðin og lélegt ástand stofna ekki afleiðing kerfisins. Að því marki sem þetta hefur verið á valdi mannanna þá hljótum við að kenna það þeim ákvörðunum sem við höfum tekið um heildarveiði hvers árs. Við höfum einfaldlega verið of gráðug og þurfum nú að gjalda fyrir það.

Hitt er svo annað mál að við getum gert marga hluti betur sem snúa að tilkostnaði við veiðarnar og gæðum framleiðslunnar. Þar geta skynsamleg "kerfi" komið að góðum notum við að bæta afkomu veiða og fiskvinnslu sem atvinnugreinar, jafnvel með óbreyttum eða minnkandi afla.

Höfundur er prófessor í eðlisfræði og vísindasögu við Háskóla Íslands.